0 8000 12 11

Ընտրությունների միջազգային դիտորդական առաքելությունները (ԸՄԴԱ) Հայաստանյան ընտրությունները դիտարկում են 1996 թվականից ի վեր, և այս առաքելությունների աջակցությամբ ընտրական օրենսդրությունը և ընտրությունների կազմակերպումը էականորեն բարելավվել են: Իրականացված ուսումնասիրությունը գնահատել է 2003 թվականից ի վեր միջազգային դիտորդական առաքելությունների՝ մասնավորապես ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի, ԵԽԽՎ-ի, Եվրոպական խորհրդարան-ի և այլ կառույցների հանձնարարականները վերլուծելով նրանց դերը ընտրական բարեփոխումներում և այդ փոփոխությունների ազդեցությունը ապագա ընտրությունների վրա:

ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակը վերլուծել է 193 հանձնարարականների իրականցումը (ընդհանուր թվով 336՝ ներառյալ տարիների ընթացքում կրկնվողները), որոնք 2003թ.-ի նախագահական ընտրություններից ի վեր ներկայացվել են ՀՀ իշխանություններին:  Հանձնարարականների մոտ 53 %-ը (102) նշված տասը տարիների ընթացքում մի քանի անգամ կրկնվել են: Հանձնարարականները բաժանվել են 30 թեմատիկ խմբերի:

2003թ.-ի նախագահական ընտրություններից հետո ԸՄԴԱ-ները ներկայացրել են 73 հանձնարարական, իսկ 2003թ.-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո՝ 84 հանձնարարական՝ հիմնականում կրկնելով նախորդ ընտրություններից հետո արված հանձնարարականները: 2007թ.-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո ներկայացվել է 52 հանձնարարական, իսկ 2008թ.-ի նախագահական ընտրություններից հետո՝ 48: 2012թ.-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո ներկայացվել է 40 հանձնարարական, որոնց մեծ մասը կրկնվել է 2013թ.-ի նախագահական ընտրություններից հետո, երբ ընդհանուր թվով 40 հանձնարարական է ներկայացվել:

Հանձնարարականները գնահատվել են չորս հիմնական չափանիշների հիման վրա.

• Կոնկրետություն – վերաբերում է այն հարցին, թե որքանով է կոնկրետ առաջարկված փոփոխությունը – 190 հանձնարարական
• Արդիականություն – վերաբերում է նրան, թե որքանով է հանձնարարականը արտացոլում բացահայտված խախտումները և տեղական դիտորդների կողմից արձանագրված իրավիճակը – 180 հանձնարարական
• Իրականացվածություն – վերաբերում է նրան, թե արդյոք առաջարկված փոփոխությունը ներառվել է օրենսդրության մեջ կամ իրականացվել է որևէ այլ կերպ – 98 հանձնարարական
• Արդյունավետություն – իրականացված հանձնարարականները գնահատվել են ըստ այն չափանիշի, թե որքանով է դրանց իրականացումը արդյունավետ եղել օրենքի հետագա խախտումների կանխարգելման տեսանկյունից – 41 հանձնարարական

Առաջին մի քանի ընտրությունների ընթացքում ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի հայտարարություններում օգտագործված բառապաշարը նկատելիորեն մեղմացել է այն պահից, երբ 2008թ.-ից ԸՄԴԱ-ները միավորեցին իրենց ուժերը և նրանց կողմից ներկայացված հանձնարարականները սկսեցին չարտացոլել ԸՄԴԱ կողմից արձանագրված բոլոր խախտումները: Այն հանգամանքը, որ ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի, ԵԽԽՎ-ի և Եվրոպական խորհրդարանի ներկայացուցիչներից կազմված համատեղ Միջազգային դիտորդական առաքելության՝ վերջին նախագահական ընտրությունների վերաբերյալ կատարած նախնական համատեղ հայտարարությունը հանրության կողմից հավանության չարժանացավ, վկայում է այն մասին, որ հայ հասարակությունը միջազգային հանրությունից ակնկալում է Հայաստանի իշխանությունների նկատմամբ ավելի մեծ հետևողականություն՝ ապահովելու, որ ընտրական բարեփոխումները ձևական բնույթ չկրեն, ինչպես նաև ԸՄԴԱ-ները շարունակաբար հետևեն իրենց կողմից ներկայացված հանձնարարականների կատարմանը: 2017թ.-ի խորհրդարանական ընտրություններին ընդառաջ պետք է երաշխքիներ ստեղծվեն համատարած և շարունակական ընտրակաշառքների, ընտրողների նկատմամբ ճնշումների, վարչական ռեսուրսների չարաշահման և ընտրախախտումների անպատժելիության դեմ: Միևնույն ժամանակ անհրաժեշտ է ընդգծել այն, որ արդար և ժողովրդավարական ընտրություններ անցկացնելու և ընտրական գործընթացների նկատմամբ հանրային վստահությունը բարձրացնելու հարցում ամենաէական գործոնը իշխանությունների վճռականությունն է:

ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակի առաջարկությունները ընտրությունների միջազգային դիտորդական առաքելություններին

• Խորությամբ վերլուծել ընտրակեղծիքների սխեմաները, որպեսզի դրանց դեմ պայքարի համար ավելի արդյունավետ հանձնարարականներ ներկայացվեն
• Ջատագովել, որ ընտրություններից հետո հրապարակվեն ընտրողների կողմից ստորագրված ցուցակները
• Հանձնարարականների մշակման փուլում շարունակաբար և սերտ համագործակցել տեղական դիտորդների հետ
• Ջատագովել, որ ԿԸՀ-ն ավելի նախաձեռնող և ակտիվ դեր ստանձնի իրեն ներկայացվող փաստաթղթերի ստուգման գործում:
• Ելնելով ՀՀ-ում ընտրությունների վերաբերյալ ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի հանձնարարականների իրականացման վերլուծության ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակի գնահատականից՝ կազմել չկատարված կամ արդյունավետորեն չկատարված հանձնարարականների ցուցակ և ՀՀ իշխանությունենրի հետ համատեղ կազմել դրանց իրականացման նպատակով

Առաջարկություններ ՀՀ Ազգային ժողովի պետական-իրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովին

• Ապահովել ընտրությունների միջազգային դիտորդական առաքելությունների կողմից ընտրությունների վերաբերյալ 2003-2013 թթ ներկայացված հանձնարարականների իրականացումը օրենսդրական մակարդակում,
• Օրենսդրորեն ամրագրել ԿԸՀ պարտավորությունը ստուգելու թեկնածուների կողմից ներկայացվող փաստաթղթերի, այդ թվում քաղաքացիության և բնակության վերաբերյալ տեղեկանքի, հայտարարագրում նշված եկամուտների, նախընտրական ծախսերի վերաբերյալ հաշվետվությունների հիմքերը
• Վերականգնել դիտորդական առաքելություն իրականացնող կազմակերպությունների ընտրախախտումները և քվեարկության արդյունքները բողոքարկելու իրավունքը
• Օրենսդրորեն հստակ ամրագրել, իրավապահ մարմինների և հատկապես ոստիկանության պարտավորությունները և գործառույթները ընտրության ողջ ընթացքում, այդ թվում քվեարկության օրը ընտրախախտումների կանխարգելման ուղղությամբ
• Ապահովել քվեարկության օրը արտերկրում գտնվող ՀՀ քաղաքացիների ընտրական իրավունքը ՀՀ դիվանագիտական և հյուպատոսական ներկայացուցչություններում
• Օրենսդրորեն սահմանել ստորագրված ընտրացուցակների հրապարակումը քվեարկությունից հետո երեք օրվա ընթացքում՝ ԿԸՀ կայքի միջոցով
• Ընտրական օրենսգրքում վերականգնել ընտրությունների ընթացքի վերաբերյալ դիտորդների արտահայտած կարծիքների համար նրանց չհետապնդելու դրույթը
• Ընտրական հանձնաժողովների, հատկապես ԸԸՀ և ԿԸՀ պարտականություններում ամրագրել տեղամասային կենտրոնների 50 մետր շառավղից դուրս տեղի ունեցող խախտումները կանխելու գործառույթը
• Վերացնել դիտորդական առաքելություն իրականացնելու համար որակավորման ստուգարք հանձնելու պահանջը, օրենսդրորեն սահմանելով, որ դիտորդական առաքելություն իրականացնող կազմակերպությունն ինքն է պատասխանատու որակյալ և անաչառ դիտորդների ներգրավման համար,
• Վերացնել մեկ դիտորդի կողմնակալության պատ0առով ողջ դիտորդական կազմակերպությանը որակազրկելու վերաբերյալ դրույթը:

Առաջարկություններ ՀՀ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովին

• Ապահովել ընտրությունների վարչարարությանը վերաբերող ԸՄԴԱ հանձնարարականների պատշաճ իրականացումը
• Ընտրացուցակներում առանձնացնել քվեարկությունից առնվազն 5 օր առաջ արտերկրում գտնվող քաղաքացիների ցուցակը:

Ամբողջական զեկույցը այստեղ:

Ծրագիրն իրականացվել է Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի կողմից, Եվրոպական հանձնաժողովի ֆինանսական աջակցությամբ իրականացվող «Արևելյան Գործընկերության երկրներում ընտրական հարցերի շուրջ ՇՊ քարոզարշավների ԺԸԵՊ աջակցություն» ծրագրի շրջանակներում, որն իրականացվում է Պրոմո-ԼԵՔՍ ասոցացիայի կողմից: