0 8000 12 11

Կամ մարդատյացության տիպիկ օրինակ

Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի ղեկավար Արթուր Սաքունցը անդրադառնում է բանակի խնդիրներին ու դրանց վերաբերյալ հրապարակումներին անդրադարձած ՀՀ զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարի ելույթին:

Ռուսական բազայում պայմանագրային զինծառայողների մահվան երկու դեպքերում էլ խոսքը ՀՀ  հայ քաղաքացիների մասին էր: Կարող ենք, արդյոք, այդ մահերը դիտարկել որպես բանակում տեղի ունեցած հերթական դեպքեր:

Հայաստանում գոյություն ունեցող այդ կառուցը` ռուսական բազան, հանդիսանում է մի երկրի կառույց, որն իր արժեքային ու իրավական համակարգով, մշակույթով որևէ նոր բան չի կարող տալ Հայաստանին: Ռուսաստանը որպես ավտորիտար երկիր ավտորիտար արժեքներ է տարածում այստեղ` հանձինս իր երկրի ու իր բազայի: Ինչ որ իր երկրում է, նույնը նաև այստեղ պետք է տարածի:

Նկատի ունեմ այդ երկրի ազդեցությունն իրավական մշակույթի տեսանկյունից: Թե ինչ օրինակ կարող է ծառայել և ինչ օրինակ կարող է վերցնել Հայաստանի պետությունը կամ զինված ուժերը նման երկրի կառույցներից: Այդ երկիրը մարդու իրավունքները խախտող ոչ ժողովրդավարական պետության համբավ ունի: Եթե անցում կատարենք ՀՀ Զինված ուժերին, ապա նույն պատկերը կտեսնենք, որ պայմանագրային կամ պարտադիր ժամկետային զինծառայողները նույն վերաբերմունքին են արժանանում իշխանությունների կողմից: Իշխանությունն ինքը անպատասխանատու և անգործունակ վիճակում է գտնվում իր քաղաքացիների իրավունքների խախտման առումով թե զինված ուժերում և թե օտարերկրյա ռազմական բազայում իր քաղաքացիների համար: Այս առումով ձեռագիրը նույնն է:

Հայկական բանակում վերջին ամիսներին տեղի ունեցած մահվան դեպքերի կապակցությամբ որևէ ուսումնասիրություն կատարո՞ւմ եք: Դուք նաև հետևում եք գործերի ընթացքին: Ի՞նչ նոր բան կարող եք ասել այս առումով:

Հունվարից մինչ այսօր արձանագրել ենք 31 մահվան  դեպք, որից ութը եղել է հրադադարի խախտման պայմաններում: Այսինքն, այդ մահերը եղել են դիպուկահարների կրակոցներից, և քանի որ որևէ հստակ հիմնավորում չկա, թե որ մահվան դեպքը ոնց է եղել, դրա համար մենք այս դեպքերի տարանջատումն անվանում ենք պայմանական, քանի որ հստակ չէ, թե որն է ոչ կանոնադրական հարաբերությունների հետևանք, իսկ որը` դիպուկահարի կրակոց: Միայն կարող ենք նշել, որ ամենամեծ թիվն արձանագրվել է հուլիս, օգոստոս, սեպտեմբեր ամիսներին` քսաներկու մահվան դեպք: Իհարկե, մենք դեռևս առանձին ուսումնասիրություն կատարել ենք, սակայն դեռ չենք ավարտել: Ոչ կանոնադրական հարաբերությունների խախտման դեպքերն առավել դժվար են ուսումնասիրության առումով:

Ի դեպ, նշված դեպքերի մեջ կան այնպիսիք, որոնք ՊՆ չի հրապարակել, և մենք բացահայտել ենք: Մենք մշտապես այս հարցը բարձրացնում ենք, և խոսքն այն մասին չէ, որ մահացության դեպքերի այս թիվը մեծ է կամ նվազել է նախորդ տարիների համեմատ: Մեզ մտահոգում է հարցը, որ ամեն մի մահացության դեպքի վերաբերյալ վստահելի, համակողմանի, օբյեկտիվ քննություն չի կատարվում, և հարցերին հստակ պատասխաններ չեն տրվում:
 
Որպես օրինակ նշեմ Մարտունու զորամասում տեղի ունեցած վեց զինվորի մահվան դեպքը: Արդեն անցել է երեք ամիս, բայց դեռևս մեկ փորձաքննության պատասխան է ստացվել, որ իբր վեց զինվորն էլ եղել են ալկոհոլ օգտագործած վիճակում, բայց դատաբժշկական, դատաձգաբանական, դատակենսաբանական և այլ փորձաքննությունների պատասխանները դեռևս չեն ծանոթացրել հարազատներին, և որևէ տեղեկություն այդ մասին հարազատները չունեն: Այսինքն նրանց սպանել են, փոխանակ առաջին հերթին սպանության հանգամանքներին անդրադառնան, փնտրում են, թե օղին ինչպես է հայտնվել հենակետում:

Սա ծիծաղելի մոտեցում է և անվստահություն է ձևավորում ոչ միայն ՊՆ-ի, այլև իր քննչական ծառայության նկատմամբ: Այս ֆոնի վրա բոլոր այն գնահատականները, թե իբր բանակը պախարակում են կամ զինված ուժերի նկատմամբ անվստահություն են ձևավորում, պետք է ասեմ, որ հենց իրենք են իրենց գործողություններով նպաստում նման վերաբերմունքի ձևավորմանը, և ոչ թե այդ մասին հրապարակումները: Եթե այդ հրապարակումներն էլ չլինեին, ապա բոլոր դեպքերն էլ ծածկադմփոց կանեին, և վիճակն անհամեմատ վատ կլիներ:

Վերջապես բանակի շուրջ աղմուկին անդրադարձավ նաև ՀՀ Զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատար Սերժ Սարգսյանը, սակայն նա խոսեց ոչ թե հենց այդ դեպքերի, այլ դրանց վերաբերյալ հրապարակումների մասին: Ինչպե՞ս եք գնահատում այդ ելույթը:

Նա իր գնահատականներով վերստին հաստատեց մեր այն մտահոգությունը, որ իշխանությունները որևէ կամք չեն դրսևորում իրավիճակը փոխելու համար: Նրա ելույթն ուղղակիորեն կարելի է գնահատել այսպես. որևէ օբյեկտիվ, համակողմանի քննության հույս այս դեպքերով չունենաք: Այսինքն, գնալու են հանցագործությունները կոծկելու ճանապարհով և բոլոր հնարավոր տարբերակներով, և այն գնահատականները, որ հնչեցին մինչև այժմ եղած հրապարակումների վերաբերյալ, ապացուցում է, որ նրանք հակված են տեղի ունեցող մահացության դեպքերի և թերությունների մասին չահազանգել: Կրկին փորձ է արվում լրատվամիջոցները վերցնել վերահսկողության տակ, որպեսզի չահազանգեն: Այսինքն, գերագույն գլխավոր հրամանատարը գնում է հանցագործությունները կոծկելու ճանապարհով:

Հրապարակումներից ուղղակիորեն խուսափում է այն մարդը, ով իր մասնակցությունը տեսնում է այդ հանցագործությունների կատարման մեջ, որովհետև ոչ միայն հանցագործությունը կատարողներն են պատասխանատու, այլև հանցագործությունը կոծկողները նույնչափ պատասխանատվություն են կրում այդ հանցագործության համար: Գերագույն գլխավոր հրամանատարի մտածողությունը սա է, և ինքն ուղղակի մեղսակից է այդ հանցագործությունների կատարմանը:

Բանակը հասարակության հայելին է արտահայտությունն ամենատարածվածն է զինվորական վերնախավում, և այդ արտահայտությունը կրկնեց նաև գերագույնը: Համաձա՞յն եք դրա հետ:

Համաձայն եմ, իրապես բանակը հասարակության հայելին է, բայց ինչպես փակ համակարգի, ինչպիսին բանակն է, այնպես էլ բաց համակարգի համար պատասխանատվություն կրողն ինքն է: Հայելին է, թե ոչ, այնքան էլ էական չէ: Էականն այն է, որ երկուսի համար էլ ինքն է պատասխանատվություն կրում: Ցավոք, ինքը արձանագրում է մի բան, որ փակ և բաց համակարգերի մեջ տարբերությունն այլևս վերացել է: Ինչպես բանակի ներսում է քաղաքացին անպաշտպան, այնպես էլ բանակից դուրս: Եվ դրա համար պատասխանատու է ոչ միայն որպես գերագույն գլխավոր հրամանատար, այլև որպես պետության գլուխ կանգնած անձ. երաշխավորն ու պաշտպանը պիտի հանդիսանա, բայց ինքը մի ամբողջ համակարգի գործունեությունը խափանում է, ասելով, որ դրան չպետք է արձագանքեք:

Բանակում լուրջ կոռուպցիոն հանցագործությունների մասին ահազանգեր կան, որի մեջ մեղսակցություն ունեն գեներալները և որոնց Սերժ Սարգսյանը վերցրել է իր հովանավորության տակ: Զզվելին այն չէ, որ հանցագործությունների մասին հրապարակումներ են լինում, այլ այն, որ դրա համար պատասխանատուները, ուսադիր կրողները հանցագործներ են: Իրականում սա է զզվելի երևույթը:

Համարո՞ւմ եք, որ բանակի շուրջ բարձրացված աղմուկի մեջ կային մարդիկ, ովքեր քաղաքական դիվիդենտներ էին փնտրում, ինչի մասին ևս խոսվեց այդ ելույթում:

Ես չգիտեմ, թե ում նկատի ունի, բայց այդ մասին խոսել են իրավապաշտպան կառույցներն ու լրատվամիջոցները, ինչպես նաև զոհերի հարազատները: Թե վերջիններս ինչ քաղաքական դիվիդենտներ են շահում, սա խոսում է գերագույն գլխավոր հրամանատարի մտածողության ու մակարդակի մասին: Հարազատները, բացի ճշմարտությունն իմանալուց, այլ բան չեն կարող որոնել, լրատվամիջոցները կատարում են իրենց պարտքը, իսկ իրավապաշտպան կազմակերպություններն իրենց առաքելությունն են իրականացնում: Այստեղ քաղաքական դիվիդենտներ շահողներ չկան, պարզապես Սերժ Սարգսյանն այնքան վախեցած է, որ խնդիրների յուրաքանչյուր հրապարակայնացում դիտարկում է որպես քայլ` տանող դեպի իր իշխանությունը: Նա շատ թույլ ղեկավար է, և ընդհանրապես թույլիկներն են վախենում հրապարակայնացումից, հանցագործությանը մասնակիցներն են վախենում հրապարակայնացումից:

Ձեր թվարկած դեպքերի բացահայտումներով զբաղվում է ՊՆ ենթակայության տակ գտնվող քննչական ծառայությունը, իսկ զինվորական դատախազությունը ծպտուն չի հանում այսքան աղմուկի մեջ, երբ վերահսկողության գործառույթը դրված է հենց նրա վրա:

Անհասկանալի է, թե ինչու է զինվորական հանցագործությունների բացահայտմամբ զբաղվող բաժինը գտնվում այդ համակարգի ենթակայության տակ: Ինչպես կարող է այդ մարմինն անկախ լինել: Այստեղ կառուցվածքային լուրջ փոփոխության կարիք կա, և հենց սրա մասին է պետք մտածել: Մեզ մոտ ինստիտուտներն այնքան թույլ են, որ անձով է պայմանավորված դրանց գործունեությունը, և իրենք այնպիսի մարդկանց են նշանակում այդ պաշտոններում, որ որևէ ազդեցություն չունենան` լինեն միայն ենթակա ու կամակատար անձ: Խնդիրը նույնիսկ սրա մեջ չէ: Կարևոր է, թե որն է գերագույն գլխավոր հրամանատարի մոտեցումն այս հարցում: Մոտեցումը հետևյալն է. հանցագործությունների մասին չահազանգել, որևէ հանցագործություն չբացահայտել, մարդկանց չպաշտպանել: Սա է նրա մեսիջն` ուղղված հանրությանը, իսկ եթե ահազանգողներ կան` նրանց նկատմամբ ճնշում գործադրել: Սա տիպիկ մարդատյացության մոտեցում է: Մենք մարդկային կյանքերի, ճակատագրերի խեղման հետ գործ ունենք, և դրա պատասխանը իրենք պիտի տան:

Տպավորություն չունե՞ք, որ այդ ելույթով գերագույն գլխավոր հրամանատարը փորձում էր թեթևացնել Սեյրան Օհանյանի պատասխանատվությունն այդ հարցում:

Ոչ: Նա ավելի շուտ իր խոսքն ուղղում էր հանցագործներին, որոնց մեջ են, մասնակից են իր կողմից հովանավորվող գեներալները, զորահրամանատարներն ու կորպուսի հրամանատարները, ովքեր և պատասխանատու են կատարվածի համար: Նա գիտի, որ պատասխանատվության չափն այն աստիճանի է հասել, որ այլևս չի կարող թաքնվել, և ուզեր, թե չուզեր պիտի արձագանքեր, բայց գերագույնը ներողություն չխնդրեց ժողովրդից և պատասխանատվության կոչ չարեց պատասխանատուներին, ինչը պարտավոր էր անել: Իրականում նա չի կարող ասել, որովհետև դրանք իր գեներալներն են, և նրանց նա դիտարկում է որպես իրեն ծառայություն մատուցողներ և ոչ թե որպես իրենց լիազորությունները կատարող պաշտոնատար անձանց: Նրանց նայում է որպես իր անձնական իշխանությունն ամրապնդող կառույցներ:

Մեր նախորդ հարցազրույցում Ձեր հնչեցրած խոսքը կարծես տեղ հասավ, և Ազգային ժողովի համապատասխան հանձնաժողովը նիստ գումարեց, բայց փակ նիստ: Ինչ որ սպասելիքներ կարո՞ղ ենք ունենալ սույն հանձնաժողովից:

Պառլամենտական հանձնաժողովը, զինդատախազությունն ու օմբուդսմենը, երբ որևէ կերպ չեն արձագանքում արտառոց այս դեպքերին, դա շատ տարօրինակ է: Ստացված տեղեկատվությունից երևում է, որ հանձնաժողովի նախաձեռնած լսումները զուտ իմիտացիոն և ոչ բովանդակային քննարկման բնույթ են ունեցել: Սա արդեն խոսում է այն մասին, որ պառլամենտը նման մոտեցմամբ մասնակից է դառնում այդ հանցագործությունների կոծկման գործընթացին ու շարունակականությանը:

Ինչ վերաբերում է օմբուդսմենին, նա պարտավոր էր բանակի վերաբերյալ արտահերթ զեկույցով հանդես գալ կամ ահազանգեր, բայց նա օրերս հանդես եկավ մի զեկույցով, որտեղ որևէ խոսք կամ ահազանգ չկար բանակում մահվան դեպքերին: Խոսվեց բանակի բարոյահոգեբանական մթնոլորտի մասին, որը տեղավորվում է բանակը հասարակության հայելին է տրամաբանության շրջանակներում:

Շուտով մենք կկազմակերպենք հանրային լսումներ, որին կմասնակցեն լրատվամիջոցներն ու քրեական գործերով մասնակից փաստաբաններն ու ՀԿ-ների ներկայացուցիչները` հստակ պահանջներ ձևակերպելու և մեր մոտեցումները որոշելու նպատակով:

Աղբյուրը` lragir.am/armsrc/right40252.html

Հարցազրույցը` Ժաննա Ալեքսանյանի