Ասացիք երկխոսությու՞ն: Լավ, եկեք խոսենք…
00:00, March 12, 2007
Նոյեմբերի 9-ին, եվրոպական Քաղաքացիական Ասամբլեան /Ֆրանսիայի Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեան / Բերնարդ Դրեանոյի նախագահությամբ Փարիզում կազմակերպեց հանդիպում հայ-թուրքական երկխոսության դժվարությունների ու փորձերի վերաբերյալ:
Դիդեմ Էրմիսը ներկայացրեց «Յավաշ կամաց» սեմինարի փորձը, որը կազմակերպվել էր անցյալ տարի Թուրքիայում ՀՔԱ Թուրքիայի և ՀՔԱ Հայաստանի գործընկերների կողմից:
Արթուր Սաքունցը՝ Հայաստանում ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակի նախագահը և «Քաղաքացիական նախաձեռնություն» թերթի խմբագիրը, ներկայացրեց երիտասարդ ադրբեջանցիների հետ հանդիպման փորձը և բացատրեց, թե ինչու է կարևոր հայ-թուրքական երկխոսությունը տարածաշրջանում խաղաղություն ունենալու համար:
Թուրքական կողմը ներկայացնում էր Մեթին Ումիթը՝ թուրքական ծագմամբ քաղաքացիների ասոցիացիայի նախագահը, և հայկական կողմը ներկայացնում էր Ժան Կլոդ Քեբաջյանը, Հայաստանի սփյուռքի հետազոտական կենտրոնի նախագահը, կինոռեժիսոր Ժակ Քեբաջյանը և ես, որպես «Եվրոպացի» ամսագրի գլխավոր խմբագիր: Պետք է նշենք, որ հայկական կողմը քչաթիվ էր, մինչդեռ թուրքական կողմը զբաղեցնում էր սենյակը մեծ մասը: Հանդիպումը ոչ հրապարակային էր:
Ի՞նչ ասել, Ի՞նչ հիշել
Բացի հայկական հարցի մի քանի վետերանների և Թուրքիայի կամ թուրքական ծագմամբ երիտասարդների միջև խելամիտ, բաց հանդիպման տպավորությունից, մենք չիմացանք՝, թե ով իրապես ճանաչեց ցեղասպանությունը և ով ոչ: Արդյունքում երկխոսությունը փոքր-ինչ աղավաղվեց: Հանդիպումը կայացավ հարգանքի մթնոլորտում, որը ի շնորհիվ Հելսինկյանի էր:
Մենք շնորհավորեցինք հայկական և թուրքական կողմերին իրենց առճակատելու որոշման և քաջության համար՝ հանուն խախաղության ու անհաղթահարելի տաբուների: /Օրինակ, պետք է նշենք, որ այն երիտասարդ ադրբեջանցիները, որոնք հանդիպել էին հայերի, իրենց նկարներն էին գտել ադրբեջանական օրաթերթերում հետևյալ պարզ վերնագրի ներքո՝ դավաճաններ/:
Բացի այդ, ասվեց, որ երկխոսության համար առկա դժվարությունները նաև այն պատճառով են, որ հայ երիտասարդները ցեղասպանության մասին շատ են տեղեկացված իրենց կարդացած գրքերի միջոցով և ժառանգել են այդ վերքը, մինչդեռ թուրք երիտասարդների համար իրավիճակը ամբողջովին հակառակն է: Դա հաստատվեց որոշ մասնակիցների կողմից, որոնց ոչինչ չի ասվել ցեղասպանության մասին և որ իրենք չունեն մեղքի զգացում: Տեղի ունեցավ նաև հետևյալը՝ որոշ երիտասարդ թուրքեր, որոնք մասնակցում էին Լիոնի ցույցերին, զայրացած էին հետևյալ բառերից, որոնք գրված էին հուշաքարերին. «Երիտթուրքերի կողմից նահատակված 1 500 000 հայերի հիշատակին»: Այս երիտասարդները շփոթում էին Երիտթուրքերին և թուրք երիտասարդներին: Նշվեց, որ թուրք երիտասրդներն ունեն անձնական պատասխանատվություն՝ հարց տալ իրենք իրենց և իրենք իրենց տեղեկանան: Հայ-թուրքական քաղաքացիական հասարակությունների և Ֆրանսիայում հայկական սփյուռքի երկխոսությունը և առաջընթացը կհաստատվի միայն այս պայմաններում:
Մենք գիտակցում էինք, որ Թուրքիայի երիտասարդները իրենց կրթության ընթացքում հնարավորություն չեն ունեցել ծանոթանալ իրենց իսկ պատմության հետ, բայց մենք ուզում էինք, որ նրանք հասկանան, որ դա մասամբ էլ իրենց մեղքն էր: Ոչ ոք երբեք չի կարող մոռանալ իր պատմությունը և ոչ ոք չի կարող երբեք խուսափել դրանից:
Օրինակ, երբ Milliyet թերթի լրագրողը հարցազրույց էր անցկացնում մեզ հետ, որին օգնում էր Ֆրանսիայում ապրող թուրքական ծագմամբ թարգմանիչը, մենք նկատեցինք, որ նրանցից ոչ ոք ոչինչ չէր կարդացել ցեղասպանության մասին, պատճառաբանելով, որ նման գրքերը Թուրքիայում արգելված են եղել: Մինչդեռ, Դադրյանի, Թերնոնի կամ վերջերս Գուրեղյանի կողմից գրված գրքերը մատչելի են Թուրքիայում, որոնք տպագրվել են շնորհիվ Ռագիբ Զարակոլուի:
Եվ ով կարող է Ֆրանսիայում երբևէ արգելել թուրքական ծագմամբ երիտասարդներին կարդալ ցեղասպանության մասին գրքեր՝ գրված ցանկացած ծագմամբ պատմաբանների կողմից, լինի դա հայ, ֆրանսիացի թե այլազգի:
Այսպիսի հանդիպումից հետո մենք կարող ենք ասել, որ ներկաները երկխոսության կառուցման քարը դրեցին, որը դեռևս քիչ է թվում, բայց որը թվում է, որ պետք է հիմնվի փոխադարձ վստահության առողջ հիմքերի վրա:
Եթե կլինի անհանգստություն, ապա դա գալիս է այն բալանսի մեծ պակասից, որ գոյություն ունի յուրաքանչյուր վիրավորված հայի /անկախ տարիքից/ շատ տեղեկացվածություն ունենալու և այն կուրության միջև, չասենք քուն, որի մեջ մեզ հանդիպած երիտասարդ թուրքերը բավականին երջանիկ կլինեին մնալ: Բայց չեմ ուզում ընդհանրացնել սա:
Կասկած չկա, որ այստեղ կա անհասկացվածություն: Եվ եթե կա անհասկացվածություն, ապա կան սխալ հասկացողներ, որոնք միշտ նրանք չեն, ում մասին մտածում ենք կամ նրանք, ում մեղադրում ենք ամեն չարիքի համար:
Մենք կարող ենք հարցնել՝ արդյո՞ք հայերը, նրանք, ովքեր սպասել են այսքան երկար և ովքեր այնքան շատ, նրանք ջանքեր են գործադրել, ովքեր այսօր ստանում են իրենց համբերության և աշխատանքի պտուղը, ստիպված են լսեն այս դատարկությունը, այս կամա թե ակամա արհամարհանքը այն մարդկանց, որոնք կանգնած են իրեն առջև: Ես չեմ խոսում այստեղ թուրքական պետության մասին, բայց այն մարդկանց, երիտասարդների, որոնց մենք պետք է ասենք բաներ, ասենք լավ, անաչառ և հանգիստ, նույնիսկ հարգանքով: Քանզի դաժանությունը նման հանդիպումներում ուղղակի անօգուտ է:
Մենք իրավունք ունենք հարցնելու ինքներս մեզ, թե ինչու բարյացկամ հայերը չպետք է ներկա լինեին այսպիսի հանդիպումներին բարյացկամ թուրքերի հետ միասին, ինչպիսիք են Դիդեմ Էրմիսը և Արթուրը Սաքունցը՝ ՀՔԱ Թուրքիայից և ՀՔԱ Վանաձորից:
Դենիս Դենիկյան
Տպագրվել է 11.11.2006